Útlendingastofnun er ein af undirstofnunum dómsmálaráðuneytisins og starfar samkvæmt lögum um útlendinga nr. 80/2016, lögum um íslenskan ríkisborgararétt, reglugerð um útlendinga nr. 540/2017 og reglugerð um vegabréfsáritanir nr. 1160/2010. Útlendingalöggjöfin gildir um heimild útlendinga til að koma til landsins og dvelja hér á landi en útlendingur telst hver sá sem ekki er íslenskur ríkisborgari samkvæmt lögum um íslenskan ríkisborgararétt.
Umfangsmesti þátturinn í starfsemi Útlendingastofnunar er útgáfa dvalarleyfa. Útlendingastofnun afgreiðir allar umsóknir um dvalarleyfi, hvort sem um er að ræða dvalarleyfi á grundvelli atvinnuþátttöku eða t.d. fjölskyldusameiningar, námsvistar eða vistráðningar, umsóknir um alþjóðlega vernd og umsóknir um íslenskan ríkisborgararétt og umsóknir um vegabréfsáritanir. Þar fyrir utan sinnir Útlendingastofnun margvíslegum verkefnum á sviði útlendingamála og á þar af leiðandi mikið og gott samstarf við stofnanir á hinum ýmsu sviðum. Helstu samstarfsaðilar Útlendingastofnunar eru:
Dómsmálaráðuneyti
Ráðherra dómsmála fer með yfirstjórn útlendingamála. Ráðuneytið setur þær reglur er Útlendingastofnun starfar eftir og gilda um heimild útlendinga til að koma til landsins og dveljast hér á landi.
New in Iceland - Ráðgjafarstofa fyrir innflytjendur
Ráðgjafarstofan hefur það hlutverk að veita innflytjendum leiðbeiningar og upplýsingar um hvernig er að búa á Íslandi. Meðal annars eru veitt svör við spurningum varðandi vinnumarkaðinn, heilbrigðiskerfið, menntun, sjúkratryggingar, löglega skráningu, húsnæðismál, heimilisofbeldi, félagsþjónustu, skattamál, fjármál, fjölskyldumál og margt fleira.
Á Ráðgjafarstofunni er töluð enska, pólska, spænska, portúgalska, arabíska, litáíska, rússneska og íslenska og símatúlkun er í boði fyrir önnur tungumál. Hægt er að hafa samband með því að hringja, nota netspjall eða senda tölvupóst. Þjónustan er ókeypis og veitt í trúnaði. www.newiniceland.is
Fjölmenningarsetur
Fjölmenningarsetur hefur það hlutverk að greiða fyrir samskiptum fólks af ólíkum uppruna og efla þjónustu við innflytjendur sem búsettir eru á Íslandi.
- Að veita stjórnvöldum, aðilum, fyrirtækjum, samtökum og einstaklingum ráðgjöf og upplýsingar varðandi málefni innflytjenda.
- Miðla upplýsingum til innflytjenda um réttindi þeirra og skyldur.
- Fylgjast með þróun innflytjendamála í þjóðfélaginu, meðal annars með upplýsingaöflun, rannsóknum, greiningu og upplýsingamiðlun.
- Koma á framfæri við ráðherra, innflytjendaráð og önnur stjórnvöld ábendingum og tillögum um aðgerðir sem hafa það að markmiði að allir einstaklingar geti verið virkir þátttakendur í samfélaginu óháð þjóðerni og uppruna.
Á heimasíðu Fjölmenningarseturs, www.mcc.is, má finna gagnlegar upplýsingar á ýmsum tungumálum um m.a. flutning til Íslands og að búa á Íslandi
Ríkislögreglustjóri
Alþjóðadeild ríkislögreglustjóra samræmir störf lögreglunnar í landinu við eftirlit með útlendingum og landamæragæslu. Alþjóðadeildin kemur með ýmsum hætti að málefnum hælisleitenda og útlendinga sem koma ólöglega til landsins. Hún rannsakar feril þeirra og reynir að bera kennsl á útlendinga með margs konar samskiptum við erlend yfirvöld og stofnanir. Stoðdeild ríkislögreglustjóra sér um undirbúning og framkvæmd brottvísunar útlendinga af landinu.
Lögreglan
Lögreglan kemur að útlendingamálum á ýmsan hátt, bæði að hælismálum og útlendingamálum almennt. Eitt mikilvægasta hlutverk lögreglunnar í útlendingamálum er að hafa eftirlit með því hvort útlendingar séu í lögmætri dvöl hér á landi. Hún hefur eftirlit með því að útlendingar séu með dvalarleyfi, og einnig atvinnuleyfi þegar það á við. Einnig sér lögreglan um landamæragæslu, skýrslutökur af hælisleitendum og frávísanir útlendinga.
Vinnumálastofnun
Vinnumálastofnun hefur með höndum veitingu atvinnuleyfa fyrir útlendinga. Starfandi er samráðsnefnd Vinnumálastofnunar og Útlendingastofnunar og er slík samvinna afar mikilvæg, þar sem Útlendingastofnun gefur út dvalarleyfi samkvæmt lögum um útlendinga og Vinnumálastofnun atvinnuleyfi samkvæmt lögum um atvinnuréttindi útlendinga. Útlendingur getur ekki fengið útgefið atvinnuleyfi nema fyrir liggi dvalarleyfi frá Útlendingastofnun. Það leiðir af hlutarins eðli að þessi starfsemi er nátengd og því verður að telja mikilvægt að stofnanirnar eigi skipulagt og gott samstarf.
Utanríkisráðuneytið
Fimm íslensk sendiráð veita vegabréfsáritanir, það eru sendiráðin í London, Moskvu, Nýju-Delí, Peking og Washington. Utanríkisráðuneytið semur um fyrirsvar fyrir Íslands hönd vegna afgreiðslu vegabréfsáritana. Góð samvinna er við borgaraþjónustu utanríkisráðuneytisins vegna áritanamála.
Rauði krossinn
Rauði krossinn kemur að málefnum útlendinga með ýmsum hætti og sinnir m.a. málsvarahlutverki og réttindagæslu fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd. Einnig veitir Rauði krossinn þeim útlendingum er á þurfa að halda, aðstoð við að nálgast upplýsingar um rétt sinn og skyldur í íslensku þjóðfélagi, þar með talið í samskiptum við Útlendingastofnun.
Á heimasíðu Fjölmenningarseturs, www.mcc.is, má finna gagnlegar upplýsingar á ýmsum tungumálum um m.a. flutning til Íslands og að búa á Íslandi