Að undanförnu hefur verið fjallað um mál albanskrar fjölskyldu í fjölmiðlum. Í máli fjölskyldunnar liggja fyrir ákvarðanir á tveimur stjórnsýslustigum um að henni beri að yfirgefa landið. Útlendingastofnun synjaði umsóknum foreldranna um dvalarleyfi hér á landi og hefur kærunefnd útlendingamála staðfest ákvarðanirnar. Þrátt fyrir að ekki hafi verið tekin sérstök ákvörðun í máli barnsins liggur fyrir að það hefur ekki heimild til að dveljast á landinu og ber að yfirgefa landið með foreldrum sínum.

Í ljósi fréttaflutnings af máli fjölskyldunnar vill Útlendingastofnun koma eftirfarandi leiðréttingum á framfæri.

Það er ekki rétt að barnið sé ríkisfangslaust. Í lögum um albanskan ríkisborgararétt er skýrt kveðið á um að barn sem fæðist albönskum foreldrum fái sjálfkrafa albanskan ríkisborgararétt (sjá 1. tölul. 1. mgr. 7. gr. laga um albanskan ríkisborgararétt nr. 8389). Þetta gildir líka um börn albanskra foreldra sem fæðast í öðru landi en Albaníu.

Það er heldur ekki rétt að dómsmál sem foreldrarnir höfðuðu í nafni barnsins verði sjálfhætt yfirgefi barnið landið. Í ákvörðunum Útlendingastofnunar og kærunefndar útlendingamála um að synja dvalarleyfisumsóknum þeirra var þvert á móti komist að þeirri niðurstöðu að dómsmálið væri ekki þess eðlis að nauðsynlegt væri að þau dveldust hér á landi meðan það er til meðferðar hjá dómstólum. Kærunefnd útlendingamála hefur þegar hafnað beiðni um að fresta réttaráhrifum þar til bera megi þá ákvörðun undir dómstóla.

Vegna mikillar fjölgunar umsókna um dvalarleyfi hefur Útlendingastofnun ákveðið að lengja viðmið um afgreiðslutíma fyrir umsókn um fyrsta leyfi úr 90 dögum í 180 daga. Jafnframt hefur verið ákveðið að lengja viðmið um afgreiðslutíma umsókna um íslenskan ríkisborgararétt úr sex til átta mánuðum í tólf mánuði.

Umsóknir eru þó ávallt afgreiddar jafn hratt og stofnuninni er unnt og langstærstur hluti þeirra er og verður áfram afgreiddur innan viðmiða um lengd afgreiðslutíma.

Afgreiðslutími dvalarleyfa

Umsóknum um dvalarleyfi á Íslandi hefur fjölgað verulega á síðustu árum. Samanlagður fjöldi umsókna um fyrstu dvalarleyfi og endurnýjanir jókst um 25% árið 2016 og önnur 25% árið 2017. Í tölum þýðir þetta fjölgun úr 3.735 í 5.850 umsóknir milli áranna 2015 og 2017. Á sama tíma hefur stofnunin ekki getað fjölgað starfsfólki á leyfasviði eins og nauðsynlegt væri til að viðhalda sama afgreiðsluhraða og áður og fyrir vikið hefur biðtími umsækjenda lengst. Þannig voru 85% allra umsókna árið 2017 afgreiddar innan 90 daga en það sem af er árinu 2018 hefur hlutfallið farið niður í 70%. Umsóknum sem bíða afgreiðslu hefur samhliða fjölgað mjög og eru nú rúmlega 1.700.

Í ljósi þessa hefur viðmið um afgreiðslutíma fyrir umsókn um fyrsta dvalarleyfi verið lengt úr 90 dögum í 180 daga. Með öðrum orðum verður umsækjandi um fyrsta dvalarleyfi að gera ráð fyrir að liðið geti allt að 180 dagar frá því að greitt hefur verið fyrir umsókn þar til hún er tekin til vinnslu. Áfram verður miðað við að umsókn um endurnýjun dvalarleyfis verði tekin til vinnslu innan 90 daga frá því að greitt er fyrir umsókn. Þá verða árstíðabundin leyfi líkt og dvalarleyfi vegna náms sett í forgang.

Afgreiðslutími umsókna um dvalarleyfi á grundvelli atvinnuþátttöku í flýtimeðferð gegn þjónustugjaldi

Frá því í upphafi árs hafa umsóknir um dvalarleyfi á grundvelli atvinnuþátttöku verið afgreiddar í flýtimeðferð gegn þjónustugjaldi og hefur eftirspurn eftir þeirri þjónustu verið mikil. Stofnunin hefur hins vegar ekki enn fengið fjármagn til að standa undir þjónustunni og hefur hún því haft neikvæð áhrif á afgreiðslutíma almennra umsókna. Í ljósi þessa hefur viðmið um afgreiðslutíma í flýtimeðferð gegn þjónustugjaldi verið lengt úr 10 virkum dögum í 30 daga frá því að greitt er fyrir umsókn og flýtimeðferð.

Afgreiðslutími umsókna um ríkisborgararétt

Umsóknum um íslenskan ríkisborgararétt hefur fjölgað lítillega undanfarin ár og voru um 1.100 árið 2017. Á fáum árum hefur hlutfall umsókna um íslenskan ríkisborgararétt sem lagðar eru fyrir Alþingi hins vegar hækkað umtalsvert, úr 12% árið 2015 í 28% árið 2017, en þær umsóknir hafa til þessa einnig verið unnar af Útlendingastofnun. Vinnsla umsókna um ríkisborgararétt sem lagðar eru fyrir Alþingi er mun tímafrekari en vinnsla umsókna sem afgreiddar eru af stofnuninni sjálfri og heldur nú starfsmönnum ríkisborgarateymis uppteknum nokkra mánuði á ári. Þetta hefur haft í för með sér að umsóknum um ríkisborgararétt sem bíða afgreiðslu stofnunarinnar hefur fjölgað og biðtími umsækjenda lengst. Þannig bíða nú rúmlega 500 umsóknir um ríkisborgararétt afgreiðslu hjá stofnuninni og þar af eru 155 umsóknir nú þegar eldri en sex mánaða gamlar.

Af þessum sökum hefur viðmið um afgreiðslutíma umsókna um íslenskan ríkisborgararétt verið lengt úr sex til átta mánuðum í tólf mánuði. Umsækjendur um íslenskan ríkisborgararétt verða því að gera ráð fyrir að liðið geti allt að tólf mánuðir frá því að umsókn var lögð fram og greidd og þar til hún er tekin til vinnslu.

Útlendingastofnun vonar að viðskiptavinir stofnunarinnar sýni þessum breytingum skilning og ítrekar að umsóknir eru ávallt afgreiddar jafn hratt og stofnuninni er unnt hverju sinni.

Útlendingastofnun fær fjölmargar fyrirspurnir frá umsækjendum og umboðsmönnum þeirra í tengslum við endurnýjun dvalarleyfis og hvort umsækjanda sé óhætt að ferðast á meðan beðið er endurnýjunar dvalarleyfis.

Þeir sem ferðast erlendis án gilds dvalarleyfiskorts geta lent í erfiðleikum við landamæraeftirlit. Dvalarleyfiskort er eina gilda skírteinið sem sannar að viðkomandi hafi dvalarleyfi á Íslandi. Útlendingastofnun getur ekki gefið út annars konar skjal sem tryggir að viðkomandi geti ferðast án hindrana á meðan umsókn um endurnýjun dvalarleyfis er til vinnslu hjá stofnuninni.

Svokallað "to whom it may concern" bréf, sem staðfestir að lögð hafi verið fram umsókn hjá stofnuninni, tryggir ekki að umsækjandi geti ferðast erlendis án vandkvæða. Útlendingastofnun mælir því með að umsókn um endurnýjun sé lögð fram með góðum fyrirvara. Einnig er mælt með að beðið sé með ferðalög þar til endurnýjun dvalarleyfis hefur verið veitt og umsækjandi hefur fengið nýtt dvalarleyfiskort í hendurnar. Gildistíma dvalarleyfis er að finna á dvalarleyfiskorti.

Ferðalög erlendis og flýtimeðferð

Stofnunin fær jafnframt fjölmargar fyrirspurnir frá þeim sem vilja kanna hvort stofnunin geti flýtt afgreiðslu umsókna vegna ferðalaga erlendis. Útlendingastofnun afgreiðir umsóknir í þeirri röð sem þær berast og eru því elstu umsóknirnar afgreiddar fyrst. Flýtimeðferð er aðeins veitt í undantekningartilfellum. Til að umsókn sé tekin til afgreiðslu á undan öðrum sem hafa beðið lengur þurfa óviðráðanlegar ytri aðstæður að vera fyrir hendi. Ferðalög erlendis geta ekki verið grundvöllur flýtimeðferðar umsóknar.

Vegna umfjöllunar í fjölmiðlum undanfarið, um einstaklinga sem fluttir hafa verið úr landi á grundvelli Dyflinnarreglugerðarinnar meira en tólf mánuðum eftir að umsókn var lögð fram, vill Útlendingastofnun koma eftirfarandi á framfæri.

Í 2. mgr. 36. gr. laga um útlendinga segir að ef meira en tólf mánuðir hafa liðið frá því að umsókn um alþjóðlega vernd barst fyrst íslenskum stjórnvöldum og tafir á afgreiðslu hennar eru ekki á ábyrgð umsækjanda sjálfs skuli taka hana til efnismeðferðar.

Ljóst er að leggja þarf mat á það í hverju tilviki fyrir sig hvort tafir á afgreiðslu umsóknar séu á ábyrgð umsækjanda og er það gert af því stjórnvaldi sem hefur málið til meðferðar á þeim tímapunkti þegar tólf mánuðirnir eru liðnir.

Ef Útlendingastofnun hefur þegar tekið ákvörðun í máli og kærunefnd útlendingamála staðfest hana innan tímamarka en ákvörðunin hins vegar ekki verið framkvæmd með flutningi úr landi innan tólf mánaða, getur umsækjandi óskað eftir því við kærunefnd útlendingamála að málið verði endurupptekið á þeim grundvelli og fyrri ákvörðun felld úr gildi.

Beiðni um endurupptöku máls frestar þó ekki réttaráhrifum þeirrar niðurstöðu sem þegar liggur fyrir. Kemur það því ekki í veg fyrir framkvæmd fyrirhugaðs flutnings úr landi að lögð sé fram beiðni um endurupptöku. Kærunefndinni er heimilt að fresta framkvæmd á flutningi telji hún að verulega breyttar aðstæður hafi skapast frá því að endanleg ákvörðun var tekin en sjái nefndin ekki tilefni til frestunar ber að framkvæma flutninginn í samræmi við niðurstöðu máls.

Flutningur viðkomandi úr landi kemur að sjálfsögðu ekki í veg fyrir afgreiðslu kærunefndar á beiðni um endurupptöku.