Ísland er aðili að samningi Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttamanna frá 1951, samningi Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu ríkisfangslausra einstaklinga frá 1954 og samningi Sameinuðu þjóðanna um að draga úr ríkisfangsleysi frá 1961. Ákvæði laga um útlendinga (nr. 80/2016) um réttinn til alþjóðlegrar verndar endurspegla efni þessara samninga.
Hverjir eiga rétt á alþjóðlegri vernd?
Þeir sem sæta ofsóknum í heimalandi sínu eða eiga þar á hættu dauðarefsingu, pyndingar eða ómannúðlega eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eiga rétt á alþjóðlegri vernd sem flóttamenn hér á landi.
Ríkisfangslausir einstaklingar eiga rétt á alþjóðlegri vernd á grundvelli ríkisfangsleysis.
Að auki er heimilt að veita umsækjanda um alþjóðlega vernd, sem ekki telst flóttamaður eða ríkisfangslaus, dvalarleyfi á grundvelli mannúðarsjónarmiða standi til þess ríkar ástæður á borð við alvarleg veikindi eða erfiðar aðstæður í heimalandi.
Meðferð umsókna um alþjóðlega vernd
Um málsmeðferð vegna umsókna um alþjóðlega vernd er fjallað í lögum um útlendinga. Útlendingastofnun annast afgreiðslu umsókna um alþjóðlega vernd á fyrra stjórnsýslustigi en umsóknir skulu lagðar fram hjá Útlendingastofnun eða lögreglu.
Ísland hefur innleitt svokallaða Dyflinnarreglugerð en samkvæmt henni ber það aðildarríki reglugerðarinnar, sem umsækjandi um alþjóðlega vernd kemur fyrst til, ábyrgð á afgreiðslu umsóknar. Allar umsóknir um alþjóðlega vernd hér á landi eru því fyrst skoðaðar með hliðsjón af því hvort öðru aðildarríki beri að fjalla um umsóknina og taka aftur við umsækjanda. Aðeins umsóknir sem Ísland ber ábyrgð á eru teknar til efnislegrar meðferðar.
Umsóknir fólks frá ríkjum sem skilgreind eru örugg sæta að meginreglu forgangsmeðferð hjá Útlendingastofnun.
Þjónusta við umsækjendur um alþjóðlega vernd
Félagsmálayfirvöld í Hafnarfirði, Reykjanesbæ og Reykjavík auk Útlendingastofnunar útvega umsækjendum um alþjóðlega vernd dvalarstað og veita þeim þjónustu. Rauði kross Íslands sinnir félagslegum stuðningi og hagsmunagæslu fyrir umsækjendur sem og réttaraðstoð og talsmannaþjónustu vegna meðferðar umsókna á stjórnsýslustigi.